İMPARA­TORLUKLAR ARASINDA, SINIRLAR ÖTESİNDE

Osmanlı'nın modernleşme sürecine ve tarih sahnesinden çekilmesine tanıklık eden Köpe ailesinin anılarına dayalı İmparatorluklar Arasında, Sınırlar Ötesinde sergisi, II. Meşrutiyet, I. Dünya Savaşı ve mütareke döneminden detaylı arşiv kayıtlarıyla görsel bir anlatı sunar. Aile üyelerinin Braşov, İstanbul, Selanik, Edirne ve Konya gibi şehirlerde şekillenen hayatları, itinayla muhafaza edilmiş kişisel belgeler aracılığıyla siyasal, toplumsal ve diplomatik tarihin dönüm noktalarına ışık tutar.

Ailenin hikâyesi, Transilvanya'nın Braşov şehri yakınlarında bir köyde doğup büyüyen Andras Köpe ile Breton bir aileden gelen Léocadie Tallibart'ın İstanbul'da yollarının kesiştiği Tanzimat Dönemi'nde başlar. Andras, Avusturya İmparatorluğu'nun baskılarından Osmanlı başkentine kaçmıştır; Léocadie, saatçi ve mücevherci kardeşi Louis ile mimar kardeşi Pierre'e eşlik etmek üzere şehirdedir. 1842'de evlenen çiftin ikinci çocuğu olan ve aile arşivinden mektupları sergide yer alan Charles ise, Cenova kökenli Trabzonlu bir Levanten aileye mensup Rose-Marie Marcopoli ile 1882'de hayatını birleştirir. Charles ve Rose-Marie'nin Charlotte, Ida, Taïb, Ferdinand, Antoine ve Eugène adında çocukları olur.

Fransızca eğitim alan, konuşan ve yazan altı kardeş, hiçbir zaman Avusturya-Macaristan tabiiyetinden Osmanlı tabiiyetine geçmez. Taïb, 1914'te savaşın başlamasından kısa bir süre sonra Braşov'a giderek müttefik Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun üniformasını giyer. İki yıl sonra İstanbul'da Avusturya-Macaristan ordusuna katılan Antoine, 1917'de Suriye ve Filistin'de görev yapar. Savaşın sona erip iki imparatorluğun çöküş sürecinin başladığı dönemde çoğu İstanbul'da ikamet eden Köpe ailesi üyeleri, 1918'de Mondros Mütarekesi'ne, 1919'da Paris Barış Konferansı'na, 1920'de de şehrin İngiliz, Fransız ve İtalyan askerî makamlarınca resmen işgaline şahit olurlar.

Çok uluslu imparatorluğun çok kültürlü sakinleri olan ve geriye çok kapsamlı bir aile arşivi bırakan Köpelerin yaşantıları, tabiiyet ve vatandaşlık ilişkilerinin ulusal kategoriler içerisinde belirgin ayrımlarla tanımlanmadığı tarihsel bir bağlamdan izler taşır. İmparatorluklar Arasında, Sınırlar Ötesinde, Antoine'in bu arşivden ciltler dolusu anı ve karikatürleri, görüntü ve ses kayıtlarının yanı sıra, büyük bir kısmı ağabeyi Taïb'e ait yüzlerce fotoğraftan bir seçkiyle Osmanlı ve Avusturya-Macaristan diplomatik ilişkilerinin gündelik hayata nasıl yansıdığına bakar. Bir aile tarihinden yola çıkarak 19. yüzyıldan 20. yüzyıla, imparatorluktan ulus devlete geçişte sınırların belirsizliğine, kimliklerin değişkenliğine ve hayatların devingenliğine dikkati çeker.

Nefin Dinç (James Madison University), Erol Ülker (Işık Üniversitesi) ve Lorans Tanatar Baruh (SALT) tarafından hazırlanan sergi, İstanbul'daki Macar Kültür Merkezi tarafından desteklenmektedir.

Çeviri
Duygu Demir ve Christy Wampole (Metinler), İpek Ulusoy Akgül (Fotoğraf Künyeleri), Eceworx (Video Altyazıları)

Video
Mustafa Ünlü, Kutup Ayısı Yapımcılık

Tasarım
Emirhan Altuner, Özgür Şahin (SALT)

Teşekkürler
Elisabeth Childress, Tony Childress, Doğan Çetinkaya, İrfan Dağdelen, Edhem Eldem, Craig Encer, Gabor Fodor, Mehmet Kentel, Sinan Kuneralp, Charlotte de Luppé, Elçin Macar, Ayşegül Okan, Haluk Oral, Saadet Özen, Bahattin Öztuncay, Mesut Uyar, Alyson Warthon, Klaus Wolf, Nuran Yıldırım

Eye Filmmuseum (Amsterdam), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Askerî Tarih Enstitüsü ve Müzesi (Budapeşte), Askerî Tarih Müzesi (Viyana), Lobster Film (Paris), TRT Arşivi (Ankara)

Bu sergide sunulan yazılı ve görsel belgeler, aksi belirtilmedikçe Antoine Köpe'nin arşivinden olup kızı Elizabeth Childress'ın izniyle kullanılmıştır.